Obszar geograficzny:
„Fasolę wrzawską” uprawia się na obszarze niżej
wymienionych sołectw, położonych na terenie
trzech gmin (Gorzyce, Zaleszany i Radomyśl nad
Sanem) w powiatach tarnobrzeskim i
stalowowolskim w województwie podkarpackim. Są
to następujące sołectwa:
- w gminie Gorzyce: sołectwo Wrzawy, sołectwo
Gorzyce, sołectwo Motycze Poduchowne, sołectwo
Trześń i sołectwo Zalesie Gorzyckie;
- w gminie Zaleszany: sołectwo Skowierzyn z
przysiółkami, sołectwo Zaleszany, sołectwo
Majdan Zbydniowski oraz sołectwo Motycze
Szlacheckie;
- w gminie Radomyśl nad Sanem: sołectwo
Dąbrówka Pniowska, sołectwo Pniów, sołectwo
Nowiny, sołectwo Witkowice, sołectwo Chwałowice,
sołectwo Antoniów, sołectwo Orzechów .
Dowód pochodzenia:
1.
Całość procesu produkcyjnego podlega specjalnemu systemowi
kontroli. Umożliwia on całkowite śledzenie
produktu. Chronioną Nazwą Pochodzenia: „Fasola
wrzawska” mogą być znakowane tylko te produkty,
które całkowicie spełniają każdy z następujących
warunków:
a) Zostały wytworzone na obszarze geograficznym określonym wyżej
zgodnie z opisaną metodą produkcji i posiadają
cechy określone w opisie;
b) Ich producenci zobowiązali się pisemnie przestrzegać
specyfikacji;
c) Ich producenci przekazali niżej wymienione informacje do
Stowarzyszenia Producentów Fasoli Tycznej
„Piękny Jaś” we Wrzawach zwanego dalej
„Stowarzyszeniem”.
2. Producenci, którzy chcą korzystać z
chronionej nazwy są zobowiązani do zgłoszenia
tej informacji do Stowarzyszenia.
3. Przekazują oni Stowarzyszeniu informacje
o powierzchni i lokalizacji upraw fasoli. Zmiany
w wymienionych informacjach powinny być
dokonywane przed 15 czerwca danego roku.
Producenci, którzy po raz pierwszy chcą
wykorzystywać chronioną nazwę powinni zgłosić
się do ww. stowarzyszenia nie później niż do 30
kwietnia danego roku. W przypadku zgłoszenia
chęci uczestnictwa lub lokalizacji nowych
plantacji - po terminie, chroniona nazwa może
być wykorzystywana dopiero od następnego roku.
4. W
Stowarzyszeniu zawsze powinien znajdować się aktualny spis
producentów wytwarzających „Fasolę wrzawską”,
oraz aktualna lokalizacja upraw fasoli. Do spisu
może zostać wpisany podmiot, który uprawia w
swoim gospodarstwie „Fasolę wrzawską” na
powierzchni nie mniejszej niż 0,20 ha.
5. Każdy z producentów prowadzi
również rejestr, w którym zapisuj następujące
dane:
- wielkość produkcji, sprzedaży oraz odbiorcę produkcji w danym roku
- powierzchnie i numery działek, na
których są uprawy fasoli
6.
Wszystkie podmioty zajmujące się skupem „Fasoli wrzawskiej” i
dalszym jej konfekcjonowaniem pod chronioną
nazwą muszą poinformować o tym Stowarzyszenie.
Podmioty te muszą być w stanie wykazać
dostawców, ilość oraz pochodzenie fasoli, muszą
też wykazać odbiorców i ilości sprzedanej im
fasoli. Podmioty te muszą być w stanie również
wykazać związek pomiędzy ilością fasoli
skupionej a ilością fasoli sprzedanej.
7.
W przypadku, gdy organ kontrolny stwierdzi niezgodności,
występujące choćby na jednym etapie łańcucha
produkcyjnego, produkt nie będzie mógł być
wprowadzony do obrotu pod chronioną nazwą. Za
niezgodność uważa się również niemożność
wykazania przez podmiot skupujący i dalej
sprzedający chronioną fasolę, iż pod nazwą
„fasola wrzawska” jest sprzedawana chroniona
fasola.
8.
Od chwili wysłania niniejszego wniosku do UE obowiązuje
producentów
przestrzeganie pkt. 6.1a. Pkt 6.1b i 6.1c
obowiązuje producentów od wcześniejszego z
wymienionych terminów rok od wysłania wniosku do
Unii Europejskiej.
Związek Naturalny
„Fasola wrzawska” cieszy się dużą
popularnością i jest produktem poszukiwanym na
rynku mimo dużej konkurencji ze strony innych
fasoli, zarówno produkcji krajowej, jak też
importowanej. „Fasola wrzawska” - z uwagi na
swój wygląd i walory konsumpcyjne, tj.
niepowtarzalny smak, oraz wyróżniające cechy,
jest produktem najwyższej jakości. Warunki
glebowe i klimatyczne na terenie geograficznym
gdzie uprawia się fasolę, w istotny sposób
determinują możliwość uzyskania takiego
produktu, jakim jest „Fasola wrzawska”.
Obszary przeznaczone pod uprawę fasoli położone
są na terenach Niziny Nadwiślańskiej i Doliny
Dolnego Sanu, na granicy dwóch powiatów:
tarnobrzeskiego i stalowolskiego. Od północnego
zachodu teren ten ogranicza rzeka Wisła. Niemal
przez środek tego obszaru przepływa rzeka San,
mająca swoje ujście do Wisły pod Wrzawami.
Wspomniane wyżej tereny geograficznie stanowią północną
część Kotliny Sandomierskiej, największego
makroregionu Podkarpacia Północnego, zwanego
również Niziną Sandomierską. Posiada ona
charakterystyczny kształt trójkąta, którego
podstawę stanowi próg Pogórza Karpackiego, a
ramiona wyznaczają: Wyżyna Małopolska i
Roztocze. Doliny Wisły i Sanu ciągną się niemal
symetrycznie wzdłuż obu ramion nizinnego
trójkąta i spotykają się w najniższym punkcie
kotliny na wysokości około 138m, między
Sandomierzem i Zawichostem.
Zarys umiejscowienia obszaru
produkcji fasoli wrzawskiej.
Warunki klimatyczne
Nizinny klimat północnej części województwa podkarpackiego
(Kotlina Sandomierska) charakteryzuje się długim
upalnym latem, ciepłą zimą i stosunkowo niedużą
ilością opadów. Jest to region nieco cieplejszy
niż otaczające go obszary. Dla tego regionu,
zwanego Regionem Sandomierskim, w porównaniu z
innymi regionami, charakterystyczna jest
największa liczba dni z pogodą bardzo ciepłą.
Najliczniejsze są także dni bardzo ciepłe i
jednocześnie słoneczne lub z niewielkim
zachmurzeniem ogólnym nieba, oraz dni bardzo
ciepłe bez opadów. Stosunkowo bardzo liczne są
dni z pogodą umiarkowanie ciepłą i słoneczną.
Dla omawianego regionu jest także
charakterystyczne częste pojawianie się dni
przymrozkowych.
Są to tereny zaliczane do pasma „kotlin i nizin
podgórskich” lub do Sandomiersko – Rzeszowskiej
dzielnicy rolniczo – klimatycznej. Średnia
temperatura roku wynosi 7,7 – 8,0ş C.
Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń (ze
średnią temp. - 4 C.), najcieplejszym – lipiec
(18ş C). Średnia roczna suma opadów wynosi około
600 mm (w tym ponad 230 mm w okresie
wegetacyjnym). Średnia liczba dni z przymrozkami
wynosi około 160-170. Okres wegetacyjny (z temp.
średnią 5ş C) w Kotlinie Sandomierskiej trwa
około 195 dni.
Sąsiedztwo dwóch dużych rzek miało istotny wpływ
na wytworzenie w widłach Wisły i Sanu
charakterystycznego, specyficznego rodzaju
mikroklimatu. Wpływa on na okres wegetacyjny, który jest dłuższy niż w całej kotlinie
i wynosi prawie 220 dni.
Gleby
Gleby występujące na omawianym obszarze to przede wszystkim
mady, powstałe poprzez nawarstwianie się osadów
rzecznych w wyniku częstych wylewów rzek: Wisły,
Sanu, a także mniejszych takich jak: Łęg,
Trześniówka czy Osa. Są to jedne z
najżyźniejszych gleb, występujące głównie w
dolinach rzek - tzw. mady nadwiślańskie
zaliczane głównie do kompleksu gleb pszenno –
buraczanych dobrych i bardzo dobrych oraz gleb
pszennych dobrych, żytnich bardzo dobrych i
dobrych.
Wiatry, mgły, wody powierzchniowe i położenie
n.p.m.
Obszar Kotliny Sandomierskiej znajduje się na terenie
otoczonym przez Wyżynę Małopolską, Roztocze i
Pogórze Karpackie. Takie ukształtowanie
powierzchni ogranicza występowanie silnych
wiatrów na całym tym terenie. Dodatkowo obszar,
o którym mowa w pkt 5 i na którym prowadzi się
uprawę fasoli, znajduje się pod bezpośrednim
wpływem dużych rzek: Wisły i Sanu. Jest położony
stosunkowo niżej niż otaczające go tereny. Jest
to teren równinny, znakomicie osłonięty od
niekorzystnego wpływu wiatru, który to wiatr
odgrywa istotną rolę przy uprawie fasoli tycznej.
W ciągu roku przeważają wiatry zachodnie. Poprzez takie a
nie inne ukształtowanie terenu, jego prędkość
jest mała (poniżej 5 m/sek.), a zatem jego
negatywny wpływ na uprawę fasoli jest niewielki.
Jest to bardzo ważne, jako że wiatry słabe
sprzyjają uprawie fasoli. Wiatry silne (o
prędkości powyżej 10 m/sek.) występują bardzo
rzadko i zazwyczaj w zimie.
Omawiany obszar charakteryzuje również częste
występowanie mgieł wiosną i jesienią. Doskonale
to ogranicza gwałtowną zmianę temperatury między
dniem i nocą. Bliskość dwóch dużych rzek Wisły i
Sanu sprawia, że generalnie nie występuje tutaj
deficyt wód powierzchniowych.
Podsumowanie
Wszystkie powyższe uwarunkowania w istotny sposób wpływają
na uprawę fasoli na tym obszarze. Fasola jest
rośliną ciepłolubną i wymaga stanowiska
słonecznego - osłoniętego od wiatru, żyznej i
zasobnej gleby. Obszar, na którym wytwarzana
jest „Fasola wrzawska”, położony jest w widłach
Wisły i Sanu. Ze względu na panujące tu warunki
klimatyczno – glebowe, jest doskonałym miejscem
do uprawy i rozwoju fasoli. Bardzo dobre, madowe
gleby, występujące na obniżonym, osłoniętym
terenie, charakterystyczny mikroklimat związany
z bliskością dwóch dużych rzek, uregulowane
stosunki wodne, obszar cieplejszy niż otaczające
go tereny – to wszystko wpływa na długość okresu
wegetacyjnego, a także prawidłowy wzrost roślin
i duże, dobrej jakości, plony.
Próby uprawy fasoli poza opisywanym obszarem.
Specyficzne, korzystne warunki dla uprawy fasoli
tycznej „Piękny Jaś” wytworzyły się na zwartym
obszarze ograniczonym ramionami Wisły i Sanu
(gminy Gorzyce i Zaleszany) oraz niezbyt
szerokim, nadrzecznym, prawobrzeżnym pasie, na
ujściowym odcinku Sanu i części odcinka Wisły
(Gmina Radomyśl nad Sanem). Sytuację tą
ilustruje poniższa mapa. Na wschód od tego pasa
rozciąga się zwarty obszar terenów leśnych,
głównie sosnowych, które w sposób naturalny
ograniczają obszar uprawy tej rośliny. Na
południowy-zachód od zakreślonego obszaru
położone są należące do gminy Gorzyce
miejscowości Sokolniki i Furmany, posiadające
gleby znacznie słabsze, piaszczyste, których
przydatność rolnicza jest mała. Dają one
początek obszarom zalesionym, rozciągającym się
dalej na południe.
Jak dotychczas nie podejmowano szerszych prób
uprawy fasoli tycznej „Piękny Jaś” na obszarze
wybiegającym poza zakreślony w pkt. 5.
Pojedyncze zamierzenia kończyły się z reguły
niepowodzeniem. Związane to było z faktem, że
fasola posiadając duże wymagania klimatyczno –
glebowe, źle toleruje wszelkie w tym względzie
odstępstwa, szczególnie dotyczy to gleby.
Posadzona na glebach słabych, piaszczystych,
mało wilgotnych, o gorszej strukturze, wykazuje
słaby wzrost, niską tendencję do zawiązywania
strąków, a uzyskiwane ziarno fasoli jest niskiej
jakości. Poza wytyczonym obszarem ziarna fasoli
są dużo mniejsze i bardzo często zdarzają się
niepożądane wybarwienia.
Znaczenie kulinarne fasoli dla miejscowej
ludności
Duże wartości odżywcze i smakowe „fasoli
wrzawskiej” sprawiają, że zapotrzebowanie na nią
stale wzrasta, a w lokalnej kuchni pojawiają się
coraz to nowe potrawy oparte na tym cennym
warzywie. Na terenie określonym w pkt 5 fasola
znajduje poczesne miejsce w tutejszej kuchni.
Jest również surowcem do wielu innych dań i
potraw. A oto kilka przykładów tego, co jest
znane, przyrządzane i przygotowywane na
opisywanym terenie: fasolka po wrzawsku, zupa
fasolowa nieprzecierana (składniki: Fasola
wrzawska „Piękny Jaś”, ziemniaki, włoszczyzna,
przyprawy …), zupa fasolowa przecierana
(składniki jw.), fasola na sypko z masłem lub
słoniną (boczkiem), fasola na sypko podawana na
rosole z drobiu, fasola jako przyprawa do
gotowanego rosołu (7-12 ziaren, poprawia smak i
zabezpiecza klarowność rosołu), tort fasolowy,
chleb fasolowy, sałatka fasolowa i pasztet
fasolowy.
Uprawy miejscowej fasoli są również bardzo
cenionym pożytkiem dla pszczół, gdyż wydziela
ona znaczne ilości nektaru. W okresie kwitnienia
przyjeżdżają tu licznie pszczelarze w celu
zebrania tego cennego pożytku.
Znaczenie gospodarcze „Fasoli wrzawskiej”:
Znaczenie gospodarcze „Fasoli wrzawskiej” dla
opisywanego obszaru obrazuje liczba członków
Stowarzyszenie Producentów Fasoli Tycznej
„Piękny Jaś” we Wrzawach, poziom produkcji i
obszar upraw fasoli oraz dane dotyczące eksportu
tego produktu.
Uprawa fasoli na terenie określonym w pkt 5
zajmuje ważne miejsce z gospodarczego punktu
widzenia; osiągnęła stały poziom, zarówno
powierzchni uprawnej jak też wielkości
produkcji. Wiedza tutejszych rolników, dotycząca
zasad uprawy oraz świetne warunki klimatyczne,
pozwalały i pozwalają na uzyskiwanie produktów
wysokiej jakości.
Biorąc po uwagę, że Stowarzyszenie Producentów
Fasoli Tycznej „Piękny Jaś” we Wrzawach liczy
obecnie 301 członków, a na określonym w pkt. 5
obszarze istnieje ok. 1000 gospodarstw, to fakt
ten świadczy o dużym zainteresowaniu rolników
sprawą lepszego zorganizowania nie tylko samej
produkcji, ale także i sprzedaży suchych nasion
fasoli. Przy czym należy dodać, że
Stowarzyszenie jest organizacją rozwojową i na
pewno liczba jego członków będzie z każdym
rokiem rosła. Świadczy to także o znaczeniu
uprawy fasoli dla mieszkańców tego regionu.
Na obszarze określonym w pkt 5 produkowano
średnio w ostatnich latach ok. 600-650 ton
„Fasoli wrzawskiej”. Dane te nie dotyczą
minionych 2 lat, kiedy z uwagi na suszę plony
fasoli były niższe. Wielkość uprawy fasoli
tycznej „Piękny Jaś” stanowi na obszarze
określonym, w pkt. 5 średnio od 2,5% do 5%
wszystkich upraw.
Obecnie uprawa Fasoli tycznej „Piękny Jaś” w
gminie Gorzyce zajmuje powierzchnię około 200
ha, w gminie Radomyśl nad Sanem – ok. 75 ha.
Mniejsza od tej ostatniej jest powierzchnia
upraw fasoli na terenie gminy Zaleszany – około
40 ha.
Tereny gdzie uprawia się fasolę „Piękny Jaś” –
to tereny typowo rolnicze. Wprawdzie na obszarze
Gminy Gorzyce tylko 20 % osób spośród wszystkich
zatrudnionych pracuje w rolnictwie, to jednak w
miejscowościach takich jak Wrzawy, wprawdzie w
zróżnicowanych ilościach, ale praktycznie w
każdym gospodarstwie uprawia się fasolę tyczną
„Piękny Jaś”. Wielkość tej uprawy zależy w dużym
stopniu także od ilości rąk do pracy w danym
gospodarstwie. Ta ilość nie wszędzie jest
wystarczająca, jako że na pewnych etapach
produkcji, zapotrzebowanie na siłę roboczą jest
bardzo duże: dotyczy to okresu tyczenia,
pierwszych uprawek pielęgnacyjnych, oraz zbioru.
Ponieważ fasola jest nierozerwalnie związana z
Wrzawami oraz całym obszarem położonym przy
ujściu Sanu do Wisły, toteż dla podkreślenia jej
roli w życiu mieszkańców tych terenów,
tradycyjnie już co roku, w drugą lub trzecią
niedzielę sierpnia odbywa się we Wrzawach
plenerowa impreza pod nazwą „W widłach Wisły i
Sanu”. Jest to przyjęte zwyczajowo święto Fasoli
wrzawskiej – fasoli tycznej „Piękny Jaś”.
Impreza ma charakter festynu na wolnym
powietrzu. Gromadzi zawsze liczne rzesze zarówno
mieszkańców Wrzaw jak i okolicznych
miejscowości. Przybywają na nią także goście
spoza tego terenu.
Początki imprezy sięgają roku 1996, kiedy to Dom
Kultury Wrzawy podjął pierwsze nieśmiałe próby
organizacji imprezy plenerowej, która utrzymana
w konwencji ludowej, mogła dać możliwość nie
tylko dobrej zabawy, ale także promowania
fasoli. Program został tak przygotowany, aby
jednym z głównych celów było pokazanie tego
produktu i możliwości wykorzystania go w
tradycyjnej i nowoczesnej kuchni. Od tamtej pory
imprezy ”W Widłach Wisły i Sanu” wpisały się w
krajobraz wsi Wrzawy i gminy Gorzyce, jako
promocja wsi i regionu, jest to również wielki
piknik rodzinny integrujący społeczeństwo gminy
i powiatu.
Z roku na rok impreza ta zyskuje coraz więcej
zwolenników. Ponieważ wieś Wrzawy jest ośrodkiem
typowo rolniczym z tradycjami ludowymi, plener o
takim charakterze jest przedsięwzięciem
wyjątkowo trafionym. Od czterech lat impreza
wpisana jest w kalendarium imprez wojewódzkich.
Jest to znakomity sposób na pokazanie dorobku
mieszkańców Wrzaw w dziedzinie uprawy fasoli. Na
ustawionych dookoła placu stoiskach prezentowane
są m.in. potrawy sporządzone na bazie „Pięknego
Jasia”, które można dodatkowo spróbować, aby
przekonać się o walorach smakowych tej fasoli.
Swoje stoiska mają także instytucje pracujące
dla rolnictwa: Ośrodek Doradztwa Rolniczego w
Boguchwale czy Agencja Restrukturyzacji i
Modernizacji Rolnictwa w Tarnobrzegu, a także
miejscowi artyści rzeźbiarze czy parający się
innymi dziedzinami sztuki. Sama impreza to także
występy zespołów artystycznych zaproszonych
spoza tego terenu i miejscowych, np. z Gminnego
Ośrodka Kultury w Gorzycach, czy ludowych z
Wrzaw i Gorzyc.
W 2003 r. roku święto fasoli „Piękny Jaś”
wypadło 10 sierpnia. „Tygodnik Nadwiślański” w
artykule „Pod znakiem fasoli” pisał tuż
po zakończeniu imprezy: „W naszym regionie
mamy wiele miejscowości słynących z upraw ściśle
określonego rodzaju owoców i warzyw. Zaliczają
się do nich także Wrzawy (Gm. Gorzyce), których
mieszkańcy postawili na fasolę „Piękny Jaś” i
ponoć wychodzą na tym całkiem nieźle. Ta wąska
specjalizacja była okazją do zorganizowania w
ubiegła niedzielę imprezy plenerowej
zatytułowanej „W widłach Wisły i Sanu” z
„Pięknym Jasiem” w roli głównej. Uczestnicząca w
niej liczna widownia nie tylko dzięki wspaniałej
pogodzie miała powody do zadowolenia.
Organizatorzy – Dom Kultury we Wrzawach, GOK w
Gorzycach i Powiatowy Zespół Doradztwa
Rolniczego w Tarnobrzegu – zadbali, by nie
zabrakło atrakcji. (…). Chętni do zmierzenia
swych możliwości w uprawie fasoli wystartować
mogli w konkursie na wbijanie tyczek. Koła
Gospodyń Wiejskich z powiatu tarnobrzeskiego,
uczestniczące w konkursie na najlepszą potrawę z
fasoli, przygotowały jadło, które, można by
podawać w najbardziej renomowanych
restauracjach. Nic tez dziwnego, że jurorzy
konkursu mieli nie lada problem z ustaleniem
kolejności miejsc i przyznaniem nagród”. (…). W
quizie z zakresu wiedzy o uprawie fasoli oraz
…integracji Polski z Unią Europejską, do
którego zgłosiło się ponad 20 osób, najlepszy
okazał się Marian Broda z Wrzaw”.
Tym doniesieniom o uroczystościach we Wrzawach
wtórowało „Echo dnia”, które relacjonowało w
artykule „Zjedli Pięknego Jasia”: „Pysznie
bawili się mieszkańcy Wrzaw w niedzielę, na
corocznej imprezie plenerowej „W widłach Wisły i
Sanu”. Na stołach królowały potrawy z fasoli
odmiany „Piękny Jaś”, której promocja była
mottem przewodnim święta. W konkursie kulinarnym
na najciekawszą i i najsmaczniejsza potrawę z
fasoli rywalizowało siedem kół gospodyń
wiejskich z powiaty tarnobrzeskiego. Wygrały
panie z Zalesia Gorzyckiego. A gdy już „Pięknego
Jasia” zabrakło, wszyscy posilili się piwem i
szaszłykami w rytmach ludowej i folk rockowej
muzyki. Kto chciał, sprawdzał wiedzę w quizie z
zakresu uprawy i wykorzystania fasoli oraz
integracji z Unią Europejską. Na stoiskach
promowały się m.in. Wojewódzki Ośrodek
Doradztwa Rolniczego w Boguchwale, Podkarpacka
Izba Rolnicza, podkarpacki oddział Agencji
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,
firmy rolnicze, rękodzielnicy i rzemieślnicy.
(…)”.
Każda z imprez „W widłach Wisły i Sanu” jest
inna, chociaż łączy je wiele wspólnych
elementów. Myślą przewodnią jest tutaj Fasola
wrzawska - „Piękny Jaś”, główny produkt, jakim -
z racji jego szczególnych walorów, szczyci się
ten region.