Obszar geograficzny:

„Fasolę wrzawską” uprawia się na obszarze niżej wymienionych sołectw, położonych na terenie trzech gmin (Gorzyce, Zaleszany i Radomyśl nad Sanem) w powiatach tarnobrzeskim i stalowowolskim w województwie podkarpackim. Są to następujące sołectwa:

-         w gminie Gorzyce: sołectwo Wrzawy, sołectwo Gorzyce, sołectwo Motycze Poduchowne, sołectwo Trześń i sołectwo Zalesie Gorzyckie;

-         w gminie Zaleszany: sołectwo Skowierzyn z przysiółkami, sołectwo Zaleszany, sołectwo Majdan Zbydniowski oraz sołectwo Motycze Szlacheckie;

-         w gminie Radomyśl nad Sanem: sołectwo Dąbrówka Pniowska, sołectwo Pniów, sołectwo Nowiny, sołectwo Witkowice, sołectwo Chwałowice, sołectwo Antoniów, sołectwo Orzechów .

Dowód pochodzenia:

1. Całość procesu produkcyjnego podlega specjalnemu systemowi kontroli. Umożliwia on całkowite śledzenie produktu. Chronioną Nazwą Pochodzenia: „Fasola wrzawska” mogą być znakowane tylko te produkty, które całkowicie spełniają każdy z następujących warunków:

a)      Zostały wytworzone na obszarze geograficznym określonym wyżej zgodnie z opisaną metodą produkcji i posiadają cechy określone w opisie;

b)      Ich producenci zobowiązali się pisemnie przestrzegać specyfikacji;

c)      Ich producenci przekazali niżej wymienione informacje do Stowarzyszenia Producentów Fasoli Tycznej „Piękny Jaś” we Wrzawach zwanego dalej „Stowarzyszeniem”.

2. Producenci, którzy chcą korzystać z chronionej nazwy są zobowiązani do zgłoszenia tej informacji do Stowarzyszenia.

  3.Przekazują oni Stowarzyszeniu informacje o powierzchni i lokalizacji upraw fasoli. Zmiany w wymienionych informacjach powinny być dokonywane przed 15 czerwca danego roku. Producenci, którzy po raz pierwszy chcą wykorzystywać chronioną nazwę powinni zgłosić się do ww. stowarzyszenia nie później niż do 30 kwietnia danego roku. W przypadku zgłoszenia chęci uczestnictwa lub lokalizacji nowych plantacji - po terminie, chroniona nazwa może być wykorzystywana dopiero od następnego roku.

4. W Stowarzyszeniu zawsze powinien znajdować się aktualny spis producentów wytwarzających „Fasolę wrzawską”, oraz aktualna lokalizacja upraw fasoli. Do spisu może zostać wpisany podmiot, który uprawia w swoim gospodarstwie „Fasolę wrzawską” na  powierzchni nie mniejszej niż 0,20 ha.

5. Każdy z producentów prowadzi również rejestr, w którym zapisuje następujące dane:

                  - wielkość produkcji, sprzedaży oraz odbiorcę produkcji w danym roku

                  - powierzchnie i numery działek, na których są uprawy fasoli

6. Wszystkie podmioty zajmujące się skupem „Fasoli wrzawskiej” i dalszym jej konfekcjonowaniem pod chronioną nazwą muszą poinformować o tym Stowarzyszenie. Podmioty te muszą być w stanie wykazać dostawców, ilość oraz pochodzenie fasoli, muszą też wykazać odbiorców i ilości sprzedanej im fasoli. Podmioty te muszą być w stanie również wykazać związek pomiędzy ilością fasoli skupionej a ilością fasoli sprzedanej.

7. W przypadku, gdy organ kontrolny stwierdzi niezgodności, występujące choćby na jednym etapie łańcucha produkcyjnego, produkt nie będzie mógł być wprowadzony do obrotu pod chronioną nazwą. Za niezgodność uważa się również niemożność wykazania przez podmiot skupujący i dalej sprzedający chronioną fasolę, iż pod nazwą „fasola wrzawska” jest sprzedawana chroniona fasola.

8. Od chwili wysłania niniejszego wniosku do UE obowiązuje producentów
   przestrzeganie pkt. 6.1a. Pkt 6.1b i 6.1c obowiązuje producentów od wcześniejszego z wymienionych terminów rok od wysłania wniosku do Unii Europejskiej.

 Związek Naturalny

 „Fasola wrzawska” cieszy się dużą popularnością i jest produktem poszukiwanym na rynku mimo dużej konkurencji ze strony innych fasoli, zarówno produkcji krajowej, jak też importowanej. „Fasola wrzawska” - z uwagi na swój wygląd i walory konsumpcyjne, tj. niepowtarzalny smak, oraz wyróżniające cechy, jest produktem najwyższej jakości. Warunki glebowe i klimatyczne na terenie geograficznym gdzie uprawia się fasolę, w istotny sposób determinują możliwość uzyskania takiego produktu, jakim jest „Fasola wrzawska”.

Obszary przeznaczone pod uprawę fasoli położone są na terenach Niziny Nadwiślańskiej i Doliny Dolnego Sanu, na granicy dwóch powiatów: tarnobrzeskiego i stalowolskiego. Od północnego zachodu teren ten ogranicza rzeka Wisła. Niemal przez środek tego obszaru przepływa rzeka San, mająca swoje ujście do Wisły pod Wrzawami.

Wspomniane wyżej tereny geograficznie stanowią północną część Kotliny Sandomierskiej, największego makroregionu Podkarpacia Północnego, zwanego również Niziną Sandomierską. Posiada ona charakterystyczny kształt trójkąta, którego podstawę stanowi próg  Pogórza Karpackiego, a ramiona wyznaczają: Wyżyna Małopolska i Roztocze. Doliny Wisły i Sanu ciągną się niemal symetrycznie wzdłuż obu ramion nizinnego trójkąta i spotykają się w najniższym punkcie kotliny na wysokości około 138m, między Sandomierzem i Zawichostem.

                Zarys umiejscowienia obszaru produkcji fasoli wrzawskiej

.

Warunki klimatyczne

Nizinny klimat północnej części województwa podkarpackiego (Kotlina Sandomierska) charakteryzuje się długim upalnym latem, ciepłą zimą i stosunkowo niedużą ilością opadów. Jest to region nieco cieplejszy niż otaczające go obszary. Dla tego regionu, zwanego Regionem Sandomierskim, w porównaniu z innymi regionami, charakterystyczna jest największa liczba dni z pogodą bardzo ciepłą. Najliczniejsze są także dni bardzo ciepłe i jednocześnie słoneczne lub z niewielkim zachmurzeniem ogólnym nieba, oraz dni bardzo ciepłe bez opadów. Stosunkowo bardzo liczne są dni z pogodą umiarkowanie ciepłą i słoneczną. Dla omawianego regionu jest także charakterystyczne częste pojawianie się dni przymrozkowych.

Są to tereny zaliczane do pasma „kotlin i nizin podgórskich” lub do Sandomiersko – Rzeszowskiej dzielnicy rolniczo – klimatycznej. Średnia temperatura roku wynosi 7,7 – 8,0º C. Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń (ze średnią temp. - 4 C.), najcieplejszym – lipiec (18º C). Średnia roczna suma opadów wynosi około 600 mm (w tym ponad 230 mm w okresie wegetacyjnym). Średnia liczba dni z przymrozkami wynosi około 160-170. Okres wegetacyjny (z temp. średnią 5º C) w Kotlinie Sandomierskiej trwa około 195 dni.

Sąsiedztwo dwóch dużych rzek miało istotny wpływ na wytworzenie w widłach Wisły i Sanu charakterystycznego, specyficznego rodzaju mikroklimatu. Wpływa on na okres wegetacyjny, który jest dłuższy niż w całej kotlinie i wynosi prawie 220 dni.

Gleby

Gleby występujące na omawianym obszarze to przede wszystkim mady, powstałe poprzez nawarstwianie się osadów rzecznych w wyniku częstych wylewów rzek: Wisły, Sanu, a także mniejszych takich jak: Łęg, Trześniówka czy Osa. Są to jedne z najżyźniejszych gleb, występujące głównie w dolinach rzek - tzw. mady nadwiślańskie zaliczane głównie do kompleksu gleb pszenno – buraczanych dobrych i bardzo dobrych oraz gleb pszennych dobrych, żytnich bardzo dobrych i dobrych.

 Wiatry, mgły, wody powierzchniowe i położenie n.p.m.

Obszar Kotliny Sandomierskiej znajduje się na terenie otoczonym przez Wyżynę Małopolską, Roztocze i Pogórze Karpackie. Takie ukształtowanie powierzchni ogranicza występowanie silnych wiatrów na całym tym terenie. Dodatkowo obszar, o którym mowa w pkt 5 i na którym prowadzi się uprawę fasoli, znajduje się pod bezpośrednim wpływem dużych rzek: Wisły i Sanu. Jest położony stosunkowo niżej niż otaczające go tereny. Jest to teren równinny, znakomicie osłonięty od niekorzystnego wpływu wiatru, który to wiatr odgrywa istotną rolę przy uprawie fasoli tycznej.

W ciągu roku przeważają wiatry zachodnie. Poprzez takie a nie inne ukształtowanie terenu, jego prędkość jest mała (poniżej 5 m/sek.), a zatem jego negatywny wpływ na uprawę fasoli jest niewielki. Jest to bardzo ważne, jako że wiatry słabe sprzyjają uprawie fasoli. Wiatry silne (o prędkości powyżej 10 m/sek.) występują bardzo rzadko i zazwyczaj w zimie.

Omawiany obszar charakteryzuje również częste występowanie mgieł wiosną i jesienią.  Doskonale to ogranicza gwałtowną zmianę temperatury między dniem i nocą. Bliskość dwóch dużych rzek Wisły i Sanu sprawia, że generalnie nie występuje tutaj deficyt wód powierzchniowych.

Podsumowanie

Wszystkie powyższe uwarunkowania w istotny sposób wpływają na uprawę fasoli na tym obszarze. Fasola jest rośliną ciepłolubną i wymaga stanowiska słonecznego - osłoniętego od wiatru, żyznej i zasobnej gleby. Obszar, na którym wytwarzana jest „Fasola wrzawska”,  położony jest w widłach Wisły i Sanu. Ze względu na panujące tu warunki klimatyczno – glebowe, jest doskonałym miejscem do uprawy i rozwoju fasoli. Bardzo dobre, madowe gleby, występujące na obniżonym, osłoniętym terenie, charakterystyczny mikroklimat związany z bliskością dwóch dużych rzek, uregulowane stosunki wodne, obszar cieplejszy niż otaczające go tereny – to wszystko wpływa na długość okresu wegetacyjnego, a także prawidłowy wzrost roślin i duże, dobrej jakości, plony.

Próby uprawy fasoli poza opisywanym obszarem.

Specyficzne, korzystne warunki dla uprawy fasoli tycznej „Piękny Jaś” wytworzyły się na zwartym obszarze ograniczonym ramionami Wisły i Sanu (gminy Gorzyce i Zaleszany) oraz niezbyt szerokim, nadrzecznym, prawobrzeżnym pasie, na ujściowym odcinku Sanu i części odcinka Wisły (Gmina Radomyśl nad Sanem). Sytuację tą ilustruje poniższa mapa. Na wschód od tego pasa rozciąga się zwarty obszar terenów leśnych, głównie sosnowych, które w sposób naturalny ograniczają obszar uprawy tej rośliny. Na południowy-zachód od zakreślonego obszaru położone są należące do gminy Gorzyce miejscowości Sokolniki i Furmany, posiadające gleby znacznie słabsze, piaszczyste, których przydatność rolnicza jest mała. Dają one początek obszarom zalesionym, rozciągającym się dalej na południe.

Jak dotychczas nie podejmowano szerszych prób uprawy fasoli tycznej „Piękny Jaś” na obszarze wybiegającym poza zakreślony w pkt. 5. Pojedyncze zamierzenia kończyły się z reguły niepowodzeniem. Związane to było z faktem, że fasola posiadając duże wymagania klimatyczno – glebowe, źle toleruje wszelkie w tym względzie odstępstwa, szczególnie dotyczy to gleby. Posadzona na glebach słabych, piaszczystych, mało wilgotnych, o gorszej strukturze, wykazuje słaby wzrost, niską tendencję do zawiązywania strąków, a uzyskiwane ziarno fasoli jest niskiej jakości. Poza wytyczonym obszarem ziarna fasoli są dużo mniejsze i bardzo często zdarzają się niepożądane wybarwienia.

Znaczenie kulinarne fasoli dla miejscowej ludności

Duże wartości odżywcze i smakowe „fasoli wrzawskiej” sprawiają, że zapotrzebowanie na nią stale wzrasta, a w lokalnej kuchni pojawiają się coraz to nowe potrawy oparte na tym cennym warzywie. Na terenie określonym w pkt 5 fasola znajduje poczesne miejsce w tutejszej kuchni.

Jest również surowcem do wielu innych dań i potraw. A oto kilka przykładów tego, co jest znane, przyrządzane i przygotowywane na opisywanym terenie: fasolka po wrzawsku, zupa fasolowa nieprzecierana (składniki: Fasola wrzawska „Piękny Jaś”, ziemniaki, włoszczyzna, przyprawy …), zupa fasolowa przecierana (składniki jw.), fasola na sypko z masłem lub słoniną (boczkiem), fasola na sypko podawana na rosole z drobiu, fasola jako przyprawa do gotowanego rosołu (7-12 ziaren, poprawia smak i zabezpiecza klarowność rosołu), tort fasolowy, chleb fasolowy, sałatka fasolowa i pasztet fasolowy.

Uprawy miejscowej fasoli są również bardzo cenionym pożytkiem dla pszczół, gdyż wydziela ona znaczne ilości nektaru. W okresie kwitnienia przyjeżdżają tu licznie pszczelarze w celu zebrania tego cennego pożytku.

Znaczenie gospodarcze „Fasoli wrzawskiej”:

Znaczenie gospodarcze „Fasoli wrzawskiej” dla opisywanego obszaru obrazuje liczba członków Stowarzyszenie Producentów Fasoli Tycznej „Piękny Jaś” we Wrzawach, poziom produkcji i obszar upraw fasoli oraz dane dotyczące eksportu tego produktu.

Uprawa fasoli na terenie określonym w pkt 5 zajmuje ważne miejsce z gospodarczego punktu widzenia; osiągnęła stały poziom, zarówno powierzchni uprawnej jak też wielkości produkcji. Wiedza tutejszych rolników, dotycząca zasad uprawy oraz świetne warunki klimatyczne, pozwalały i pozwalają na uzyskiwanie produktów wysokiej jakości.

Biorąc po uwagę, że Stowarzyszenie Producentów Fasoli Tycznej „Piękny Jaś” we Wrzawach liczy obecnie 301 członków, a na określonym w pkt. 5 obszarze istnieje ok. 1000 gospodarstw, to fakt ten świadczy o dużym zainteresowaniu rolników sprawą lepszego zorganizowania nie tylko samej produkcji, ale także i sprzedaży suchych nasion fasoli. Przy czym należy dodać, że Stowarzyszenie jest organizacją rozwojową i na pewno liczba jego członków będzie z każdym rokiem rosła. Świadczy to  także o znaczeniu uprawy fasoli dla mieszkańców tego regionu.  

Na obszarze określonym w pkt 5 produkowano średnio w ostatnich latach ok. 600-650 ton „Fasoli wrzawskiej”. Dane te nie dotyczą minionych 2 lat, kiedy z uwagi na suszę plony fasoli były niższe. Wielkość uprawy fasoli tycznej „Piękny Jaś” stanowi na obszarze określonym, w pkt. 5 średnio od 2,5% do 5% wszystkich upraw.

Obecnie uprawa Fasoli tycznej „Piękny Jaś” w gminie Gorzyce zajmuje powierzchnię około 200 ha, w gminie Radomyśl nad Sanem – ok. 75 ha.  Mniejsza od tej ostatniej jest  powierzchnia upraw fasoli na terenie gminy Zaleszany – około 40 ha.

Tereny gdzie uprawia się fasolę „Piękny Jaś” – to tereny typowo rolnicze. Wprawdzie na obszarze Gminy Gorzyce tylko 20 % osób spośród wszystkich zatrudnionych pracuje w rolnictwie, to jednak w miejscowościach takich jak Wrzawy, wprawdzie w zróżnicowanych ilościach, ale praktycznie w każdym gospodarstwie uprawia się fasolę tyczną „Piękny Jaś”. Wielkość tej uprawy zależy w dużym stopniu także od ilości rąk do pracy w danym gospodarstwie. Ta ilość nie wszędzie jest wystarczająca, jako że na pewnych etapach produkcji, zapotrzebowanie na siłę roboczą jest bardzo duże: dotyczy to okresu tyczenia, pierwszych uprawek pielęgnacyjnych, oraz zbioru.

Ponieważ fasola jest nierozerwalnie związana z Wrzawami oraz całym obszarem położonym przy ujściu Sanu do Wisły, toteż dla podkreślenia jej roli w życiu mieszkańców tych terenów, tradycyjnie już co roku, w drugą lub trzecią niedzielę sierpnia odbywa się we Wrzawach plenerowa impreza pod nazwą „W widłach Wisły i Sanu”. Jest to przyjęte zwyczajowo święto Fasoli wrzawskiej – fasoli tycznej „Piękny Jaś”.

Impreza ma charakter festynu na wolnym powietrzu. Gromadzi zawsze liczne rzesze zarówno mieszkańców Wrzaw jak i okolicznych miejscowości. Przybywają na nią także goście spoza tego terenu.

Początki imprezy sięgają roku 1996, kiedy to Dom Kultury Wrzawy podjął pierwsze nieśmiałe próby organizacji imprezy plenerowej, która utrzymana w konwencji ludowej,  mogła dać możliwość nie tylko dobrej zabawy, ale także  promowania  fasoli.  Program został tak przygotowany, aby jednym z głównych celów było pokazanie tego produktu i możliwości wykorzystania go w tradycyjnej i nowoczesnej kuchni. Od tamtej pory imprezy ”W Widłach Wisły i Sanu” wpisały się w krajobraz wsi Wrzawy i gminy Gorzyce, jako promocja wsi i regionu, jest to również wielki piknik rodzinny integrujący społeczeństwo gminy i powiatu.

Z roku na rok impreza ta zyskuje coraz więcej zwolenników. Ponieważ wieś Wrzawy jest ośrodkiem typowo rolniczym z tradycjami ludowymi, plener o takim charakterze jest przedsięwzięciem wyjątkowo trafionym. Od czterech lat impreza wpisana jest w kalendarium imprez wojewódzkich.

Jest to znakomity sposób na pokazanie dorobku mieszkańców Wrzaw w dziedzinie uprawy fasoli. Na ustawionych dookoła placu stoiskach prezentowane są m.in. potrawy sporządzone na bazie „Pięknego Jasia”, które można dodatkowo spróbować, aby przekonać się o walorach smakowych tej fasoli. Swoje stoiska mają także instytucje pracujące dla rolnictwa: Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Boguchwale czy Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Tarnobrzegu, a także miejscowi artyści rzeźbiarze czy parający się innymi dziedzinami sztuki. Sama impreza to także występy zespołów artystycznych zaproszonych spoza tego terenu i miejscowych, np. z Gminnego Ośrodka Kultury w Gorzycach, czy ludowych z Wrzaw i Gorzyc.

W 2003 r. roku święto fasoli „Piękny Jaś” wypadło 10 sierpnia. „Tygodnik Nadwiślański” w artykule „Pod znakiem fasoli” pisał tuż po zakończeniu imprezy: „W naszym regionie mamy wiele miejscowości słynących z upraw ściśle określonego rodzaju owoców i warzyw. Zaliczają się do nich także Wrzawy (Gm. Gorzyce), których mieszkańcy postawili na fasolę „Piękny Jaś” i ponoć wychodzą na tym całkiem nieźle. Ta wąska specjalizacja była okazją do zorganizowania w ubiegła niedzielę imprezy plenerowej zatytułowanej „W widłach Wisły i Sanu” z „Pięknym Jasiem” w roli głównej. Uczestnicząca w niej liczna widownia nie tylko dzięki wspaniałej pogodzie miała powody do zadowolenia. Organizatorzy – Dom Kultury we Wrzawach, GOK w Gorzycach i Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego w Tarnobrzegu – zadbali, by nie zabrakło atrakcji. (…). Chętni do zmierzenia swych możliwości w uprawie fasoli wystartować mogli w konkursie na wbijanie tyczek. Koła Gospodyń Wiejskich z powiatu tarnobrzeskiego, uczestniczące w konkursie na najlepszą potrawę z fasoli, przygotowały jadło, które, można by podawać w najbardziej renomowanych restauracjach. Nic tez dziwnego, że jurorzy konkursu mieli nie lada problem z ustaleniem kolejności miejsc i przyznaniem nagród”. (…). W quizie z zakresu wiedzy o  uprawie fasoli oraz …integracji Polski  z Unią Europejską, do którego zgłosiło się ponad 20 osób, najlepszy okazał się Marian Broda z Wrzaw”.

Tym doniesieniom o uroczystościach we Wrzawach wtórowało „Echo dnia”, które relacjono­wało w artykule „Zjedli Pięknego Jasia”: „Pysznie bawili się mieszkańcy Wrzaw w niedzielę, na corocznej imprezie plenerowej „W widłach Wisły i Sanu”. Na stołach królowały potrawy z fasoli odmiany „Piękny Jaś”, której promocja była mottem przewodnim święta. W konkursie kulinarnym na najciekawszą i i najsmaczniejsza potrawę z fasoli rywalizowało siedem kół go­spodyń wiejskich z powiaty tarnobrzeskiego. Wygrały panie z Zalesia Gorzyckiego. A gdy już „Pięknego Jasia” zabrakło, wszyscy posilili się piwem i szaszłykami w rytmach ludowej i folk rockowej muzyki. Kto chciał, sprawdzał wiedzę w quizie z zakresu uprawy i wykorzystania fa­soli oraz integracji z Unią Europejską. Na stoiskach promowały się m.in. Wojewódzki Ośro­dek Doradztwa Rolniczego w Boguchwale, Podkarpacka Izba Rolnicza, podkarpacki oddział Agencji Restruktury­zacji i Modernizacji Rolnictwa, firmy rol­nicze, rękodzielnicy i rzemieślnicy. (…)”.

Każda z imprez „W widłach Wisły i Sanu” jest inna, chociaż łączy je wiele wspólnych elementów. Myślą przewodnią jest tutaj Fasola wrzawska - „Piękny Jaś”, główny produkt, jakim - z racji jego szczególnych walorów,  szczyci się ten region.